วิธีเรียงปัจจัยในอัพยยศัพท์

ปัจจัยในอัพยยศัพท์ คือ โต ตฺร ตฺถ ห ธ ธิ หึ หํ หิญฺจนํ ว
ที่ใช้ประกอบกับ นามนามบ้าง สัพพนามบ้าง ได้รูปเป็น
ตโต กุโต ตตฺร อิธ กหํ เป็นต้น

เมื่อนำไปเรียงเข้าในประโยค นิยมใช้โดดๆ มีรูปเป็นวิเสสนะ
ซึ่งไม่ต้องใส่นามเจ้าของที่ขยายเข้ามากำกับ
แต่เวลาแปลผู้แปล ต้องโยกศัพท์นามเจ้าของเอาเอง เช่น
: พระธรรมเทศนานี้ พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัส ณ ที่ไหน ?
= อยํ ธมฺมเทสนา กตฺถ ภาสิตาติ ฯ
จะเรียงว่า อยํ ธมฺมเทสนา กตฺถ ฐาเน ภาสิตาติ ฯ ไม่ได้

: ท่านมาจากที่ไหน
= กุโต อาคโตสีติ ฯ
จะเรียงว่า กุโต ฐานโต อาคโตสีติ ฯ ไม่ได้

ถ้าจะใส่นามเจ้าของเข้าไว้ด้วย ต้องไม่ใช้ปัจจัยเหล่านี้
ต้องใช้สัพพนามตรงๆ และถ้าใช้สัพพนามต้องใส่นามเจ้าของกำกับด้วย
ถ้าไม่ใส่ก็ถือว่าผิดความนิยมอีก เช่น
: อยํ ธมฺมเทสนา กิสฺมึ ฐาเน ภาสิตาติ ฯ(ใช้ได้)
: อยํ ธมฺมเทสนา กึสฺมึ ภาสิตาติ ฯ (ไม่ถูก)
: สามเณโร ตสฺมึ สทฺเท นิมิตฺตํ คเหตฺวา
ยฏฺฐิโกฏึ วิสฺสชฺเชตฺวา ฯเปฯ (ใช้ได้)
: สามเณโร ตสฺมึ นิมิตฺตํ คเหตฺวา
ยฏฺฐิโกฏึ วิสฺสชฺเชตฺวา ฯเปฯ (ใช้ได้)

แม้ศัพท์อื่นก็นัยเดียวกัน จึงควรระวัง จำสูตรง่าย ๆ ว่า
“ใช้ปัจจัยในอัพยยศัพท์ ไม่ต้องมีนามกำกับ
ใช้สัพพนาม ต้องมีนามกำกับ”

ทั้งนี้ ยกเว้นเช่นในวิชาฉันท์ภาษามคธ ซึ่งถูกบังคับคณะให้ต้องใส่นามกำกับ
และในปกรณ์ต่างๆ ก็มีหลงอยู่บ้าง แต่ถือเป็นแบบไม่ได้ เพราะมีไม่ทั่วไป เช่น
: ภนฺเต อิธ โลเก เอวํ โสจิตฺวา ปุน คนฺตฺวา
โสจนฏฺฐาเน นิพฺพตฺโตติ วุตฺเต ฯเปฯ (๑/๑๑๙)